Ortoreksja- czyli gdy zdrowe odżywianie staje się obsesją

Powszechnie znanym faktem jest to, że racjonalne odżywianie jest podstawą zdrowego stylu życia i dobrego samopoczucia zarówno psychicznego jak i fizycznego. Prawidłowo zbilansowana dieta zaopatruje organizm wartościowe składniki odżywcze potrzebne do wzrostu, budowy oraz prawidłowego funkcjonowania. Troska i dbałość o wysoką jakość diety jest sprawą ważną- promowaną przez lekarzy oraz specjalistów do spraw żywienia. Jednakże- tak samo jak w innych aspektach życia- potrzeba umiaru i zdrowego rozsądku w podejmowanych działaniach, szczególnie tych dotyczących zdrowia. W przypadku zdrowego żywienia pójście w skrajność może doprowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych zwanych ortoreksją.

Psychiczne podłoże choroby

Jeszcze do niedawna lista żywieniowych zaburzeń psychicznych obejmowała dwa główne zespoły- jadłowstręt psychiczny (anoreksję psychiczną) i żarłoczność psychiczną (bulimię psychiczną). Następnie zaobserwowano i zbadano jeszcze inne schorzenie- zespół napadowego objadania się oraz zespół nocnego objadania się. Dopiero w 1997 r. opisane zostało czwarte schorzenie- ortoreksja, czyli „patologiczna fiksacja na spożywaniu właściwej i zdrowej żywności”. Osoby cierpiące na ortoreksję unikają spożywania konkretnych pokarmów oraz niektórych sposobów obróbki żywności (np. gotowania, smażenia, mrożenia, pieczenia), ponieważ sądzą, że są one szkodliwe dla zdrowia. Obsesyjnie skupiają się na jakości i sposobie przygotowania posiłków, ściśle przestrzegając przy tym zasad dotyczących wyglądu i składu pokarmów. Główną motywacją ortorektyka jest poczucie kontroli nad własnym zdrowiem i przekonanie, że podejmowane działania uchronią go przed poważnymi chorobami. Jednak nie w każdym przypadku takie zachowanie staje się patologiczne i groźne dla zdrowia. Ortoreksja pojawia się wtedy gdy dieta staje się najważniejszym aspektem życia – codziennie wykonywane czynności zostają zepchnięte na boczny plan, a najwięcej czasu zajmuje studiowanie i dostosowywanie się do surowych reguł żywieniowych, a następnie planowanie, kupowanie oraz przygotowywanie posiłków. Osoby takie odczuwają potrzebę wybierania i spożywania wyłącznie produktów „zdrowych”, „czystych”, „organicznych” i „najlepszej jakości”. Każde odstępstwo od przyjętych zasad wiąże się z lękiem, poczuciem winy i wyrzutami sumienia, których następstwem jest jeszcze staranniejsze trzymanie się zasad przyjętej diety.

Przebieg choroby

Ortoreksja objawia się obsesyjnym, ale systematycznym eliminowaniem z diety produktów, które uważa się za szkodliwe dla zdrowia. Zaczyna się niepozornie, na przykład w wyniku chęci poprawy zdrowia lub sylwetki przez większe zwracanie uwagi na wartościowość spożywanych produktów. Na początku wyeliminowane z diety zostają produkty ogólnie znane jako niezdrowe czyli wysoko przetworzone, zawierające dużo chemicznych substancji, konserwantów i cukru np. żywność typu fast food, napoje wysokosłodzone, chipsy czy ciasta. Następnie wraz ze wzrostem zainteresowania zdrowym jedzeniem usuwane z diety są produkty, o których dana osoba dowiedziała się, że są niezdrowe. Produkty przestają być kupowane w zwyczajnych sklepach spożywczych na rzecz sklepów z ekologiczną żywnością. Czasem ortorektycy zaczynają samodzielnie uprawiać warzywa lub owoce ogrodowe zabezpieczając się w ten sposób przed pestycydami obecnymi w żywności sklepowej. Z czasem rezygnują z coraz większej ilości produktów np. ryb, drobiu i nabiału w obawie przed antybiotykami i metalami ciężkimi i dostosowywują swoje życie do narzuconych przez siebie zasad. Mają ściśle określony sposób postępowania dotyczący tego co, gdzie i kiedy można kupić oraz w jaki sposób przyrządzić. W wyniku zmiany myślenia na temat żywności prowadzącej do rygorystycznego postępowania osoba chora na ortoreksję nie pozwala sobie na zjedzenie posiłku przygotowanego przez inną osobę. Zaprzestaje korzystania z restauracji i kawiarni co zaczyna rzutować również na jej życie towarzyskie. Początkowo stara się przekonać rodzinę i przyjaciół do przyjętego przez siebie zdrowego sposobu odżywiania, ale widząc, że inni nie podzielają jej zapału, zaczyna spożywać posiłki w samotności.

 

Konsekwencje ortoreksji

Osoby cierpiące na ortoreksję narażone są na wiele chorób, których przyczyną są nieprawidłowości w żywieniu. Z czasem gdy ortorektyk systematycznie wyklucza ze swojej diety kolejne produkty, a lista dozwolonej żywności staje się coraz krótsza- dieta staje się monotonna i niedoborowa. Prowadzi to do niedożywienia czego skutkiem są problemy zdrowotne- fizyczne oraz psychiczne. Na początku pojawia się ogólne osłabienie, bóle głowy, problemy z koncentracją, następnie w wyniku licznych niedoborów spada odporność, a u kobiet może wystąpić zanik miesiączki. Zbyt mała ilość wapnia prowadzi do osteoporozy, niedostateczna ilość żelaza powoduje anemię. Tego typu skutki prowadzą do wyniszczenia i zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Postępowanie osoby chorej rzutuje nie tylko na jej zdrowie, ale także życie społeczne. Ortorektyk nie spożywa posiłków poza domem, nie ma wspólnych tematów z rodziną i znajomymi, bo żadne – poza żywieniowymi – go nie interesują. Jest krytyczny i nietolerancyjny dla zwyczajów i nawyków żywieniowych innych osób oraz próbuje im narzucać własną ideę żywieniową. Czuje się niezrozumiany przez co zamyka się w sobie i izoluje. W celu realizowania swoich planów żywieniowych osoba taka zdolna jest do rezygnacji z codziennych aktywności takich jak studia, praca. Ostatecznie zamiast do poprawy zdrowia, doprowadza się do poważnej choroby.

 

Rola dietetyka w leczeniu ortoreksji

Podstawą w leczeniu ortoreksji jest stosowanie przez pacjenta zdrowej, zbilansowanej diety ułożonej przez specjalistę do spraw żywienia- dietetyka. Każdy przypadek osoby borykającej się z ortoreksją jest indywidualny i taki też powinien być sposób stosowanej terapii- podporządkowany do sytuacji i możliwości pacjenta. Jadłospis w pierwszym okresie leczenia opiera się głównie na dostarczeniu dużych ilości niezbędnych witamin, składników mineralnych i odżywczych w celu uzupełnienia powstałych niedoborów. Ważnym aspektem leczenia jest to, aby pacjent stosował się do ułożonej diety, a żeby było to możliwe niezbędna jest edukacja żywieniowa oraz psychoterapia. Zmiany, które osoba chora wdrożyła w sposobie żywienia miały swoje źródło w zmianach jakie zaszły w sposobie jej myślenia, dlatego opieka psychoterapeuty lub psychiatry jest w przypadku takich pacjentów niezbędna. Niestety chorzy na ortoreksję rzadko zgłaszają się do psychologa. Zazwyczaj udają się najpierw do lekarza w związku ze złym stanem zdrowia, do którego nieświadomie doprowadzili. Są wtedy leczeni pod kątem dolegliwości wynikających z niedoborów podstawowych składników odżywczych, a nie ze źródła tych problemów czyli ortoreksji.

Praca dietetyka z ortorektycznym pacjentem nie jest łatwa, ponieważ leczona osoba ma już pewną wiedzę żywieniową, nabytą z bardziej lub mniej wiarygodnych źródeł. W związku z tym może się on uważać za lepszego eksperta w dziedzinie odżywiania i nie zgadzać się na zmiany w diecie. Zadaniem dietetyka jest więc weryfikacja wiedzy pacjenta na temat wartościowości produktów spożywczych, reedukacja żywieniowa oraz wskazanie błędów żywieniowych i wytłumaczenie ich skutków zdrowotnych. Zmiana w myśleniu pacjenta, która przełoży się na jego nawyki i wybory żywieniowe jest procesem trudnym i długotrwałym. Dlatego po diecie skupiającej się na uzupełnieniu niedoborów leczonej osoby należy opracować plan racjonalnego żywienia pacjenta i określić spodziewane cele wynikające ze stosownej diety, regularnie kontrolując przy tym postępy i przebieg terapii dietetycznej.

Podsumowanie

W dobie dzisiejszych czasów ortoreksja stanowi poważny problem. W mediach popularne są programy dotyczące zdrowej kuchni oraz liczne informacje na temat szkodliwego lub zbawiennego wpływu różnych produktów i sposobów odżywiania na stan zdrowia. Oprócz dobrze znanych, takich jak dieta wegetariańska czy wegańska, w popularnej prasie można przeczytać o dietach antyrakowych, antyalergicznych czy antyzawałowych. Napływ informacji z tak wielu źródeł jest często impulsem do zmiany nawyków żywieniowych na lepsze. Jest to pozytywne zjawisko, ponieważ dbanie o stosowanie zdrowej, zbilansowanej diety zapewnia dobre samopoczucie i wyższą jakość życia oraz ochronę przed chorobami cywilizacyjnymi. Jednak zbytnie przywiązanie do określonej ideologii związanej z odżywianiem może stać się szkodliwe. Brak dystansu oraz często sprzeczne informacje dotyczące zdrowego sposobu odżywiania mogą powodować wykluczenie całych grup pokarmowych z jadłospisu, a zachowania z tym związane mogą przyjąć charakter patologiczny co prowadzi do ortoreksji, której skutki mogą fatalnie odbić się na zdrowiu.

Opracowała : Paulina Postrożna

Bibliografia

Janas-Kozik M., Zejda J., Stochel M., Brozek M. i inni. Ortoreksja – nowe rozpoznanie?. Psychiatria Polska. 46 (3). s. 441-50.

Kałędkiewicz E., Doboszyńska A. Ortoreksja na tle innych zaburzeń odżywiania. Wybrane problemy kliniczne. Forum Medycyny Rodzinnej 2013, tom 7, nr 6, 307–315.

Netografia

http://www.swiatproblemow.pl/ortoreksja-%E2%88%92-kiedy-zdrowe-odzywianie-jest-niezdrowe/

https://www.akademiadietetyki.pl/dietetyka/gdy-zdrowe-odzywianie-staje-sie-obsesja-rzecz-o-ortoreksji/