CELIAKIA (inaczej choroba trzewna) jest to trwała nietolerancja glutenu, występująca u osób genetycznie predysponowanych. Spożywanie glutenu prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego (zaniku kosmków jelitowych i hyperplazji krypt).

Czynniki rozwoju celiakii mogą być: egzogenne – gluten w pokarmie, endogenne – autoantygen (tTG), genetyczne.

GLUTEN – jest to białko roślinne występujące w ziarnach zbóż (pszenicy – również orkiszu, żyta i jęczmienia). Czynnikiem wywołującym celiakię są jego składowe gliadyny oraz gluteniny.

Owies nie zawiera glutenu, ale w polskich warunkach uprawy i przetwórstwa jest mocno zanieczyszczony innymi glutenowymi zbożami.

W niektórych krajach dopuszcza się spożywanie owsa przy tej chorobie, ale wyłącznie niezanieczyszczonego i spełniającego rygorystyczne kryteria dla produktów bezglutenowych.

W Polsce ogólnodostępny owies jest zanieczyszczony, dlatego nie mogą go spożywać osoby cierpiące na celiakię.

 

Celiakia jest najczęściej występującą nietolerancją pokarmową na świecie. Częstość jej występowania jest różna w różnych krajach i wynosi od 0,2 do 5,6% populacji.

Celiakia jest diagnozowana zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Ponad dwukrotnie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn.
Zdiagnozowane przypadki tej choroby to tylko część chorych, przeważająca większość przypadków to nierozpoznana celiakia.

Większość doniesień wskazuje , że podłoże choroby to zjawiska immunologiczne zachodzące w jelicie cienkim pod wpływem glutenu.

Obecnie bierze się pod uwagę współdziałanie wielu czynników w rozwoju choroby, takich jak: wrodzone i nabyte mechanizmy układu immunologicznego, podłoże genetyczne, gluten jako czynnik zewnętrzny.

Celiakia – Objawy

Objawy celiakii mogą być bardzo zróżnicowane, u dzieci najczęściej występuje klasyczna postać celiakii, u osób dorosłych częstsza jest postać niema choroby z nietypowymi objawami zwykle niekojarzonymi z celiakią.

Objawy klasyczne:

• utrata masy ciała
• niedobór wagi
• drażliwość
• obrzęki
• wzdęcia
• zmęczenie
• zaparcia
• biegunki tłuszczowe
• przewlekła biegunka
• wymioty
• przewlekłe bóle brzucha

Objawy nietypowe:

• niedożywienie
• utrata wagi
• zapalenie wątroby
• zapalenie dróg żółciowych
• opryszczkowe zapalenie skóry (choroba Duhringa)
• zapalenie jamy ustnej
• łysienie plackowate
• odwracalna niepłodność męska i żeńska
• poronienia
• opóźnione pokwitanie
• przedwczesne przekwitanie

Rodzaje celiakii:

Klasyczna celiakia : z objawami takimi jak  zespół złego wchłaniania, utrata masy ciała, biegunki lub biegunki tłuszczowe , wzdęcia, obrzęki,  niedobór wzrostu i masy ciała u dzieci,  zanik mięśni, brak apetytu, niedożywienie, zmienność nastroju, ospałość

Nieklasyczna celiakia : z objawami takimi jak zaparcia i bóle brzucha bez zespołu złego wchłaniania

Objawowa celiakia : gdy mają miejsce widoczne objawy po spożyciu glutenu ze strony układu pokarmowego oraz spoza niego

Bezobjawowa celiakia : brak objawów charakterystycznych, brak odpowiedzi na leczenie dietą bezglutenową,

Subkliniczna celiakia : brak objawów wystarczających do rozpoczęcia diagnostyki (np. niedokrwistość lub osteoporoza)

Potencjalna celiakia – śluzówka jelita jest prawidłowa ale są obecne przeciwciała – wtedy jest wysokie ryzyko rozwoju tej choroby w przyszłości.

Celiakia oporna na leczenie dietą: jeśli pomimo 12-miesięcznej diety bezglutenowej choroba się utrzymuje, lub objawy  (zanik kosmków i upośledzenie wchłaniania) nawracają. Kilka procent pacjentów z celiakią nie reaguje na leczenie dietą bezglutenową lub po pierwszej pozytywnej reakcji, zaczyna ponownie odczuwać dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Ponowna biopsja jelita cienkiego wykazuje u tych osób zanik kosmków 2. lub 3. stopnia w skali Marsha. Chorzy skarżą się najczęściej na: biegunki, bóle brzucha, spadek masy ciała.

U tych pacjentów podejrzewa się celiakię oporną na leczenie dietą. Najczęściej dotyczy osób po 50 roku życia, z późno wykrytą chorobą. Przed postawieniem diagnozy należy upewnić się, że chory nie popełnia (często nieświadomie) błędów żywieniowych i nie spożywa glutenu. Brak poprawy może też być spowodowany błędną diagnozą lub współwystępowaniem innych schorzeń, np. : zespołu jelita drażliwego, schorzeń jelita grubego, nietolerancji laktozy, przerostu mikroflory jelitowej, zaburzeń czynnościowych układu pokarmowego. Niektórym pacjentom pomaga wyeliminowanie z diety skrobi pszennej bezglutenowej.

 Choroba Duhringa

Choroba Duhringa (opryszczkowate zapalenie skóry) to skórna postać  celiakii. Często występuje w rodzinach osób chorych na celiakię. Choroba ujawnia się najczęściej pomiędzy 14 a 40 rokiem życia.

Typowe zmiany skórne to swędzące pęcherzyki i grudki na kolanach, łokciach, okolicach kości krzyżowej, pośladkach,  plecach w okolicy łopatek, na twarzy i owłosionej skórze głowy. Ok. 10% pacjentów ma też objawy ze strony układu pokarmowego, spowodowane zanikiem kosmków jelita cienkiego.

Podstawą leczenia potwierdzonej choroby Duhringa jest ścisła dieta bezglutenowa.

Grupy ryzyka celiakii :

• krewni 1-go stopnia
• osoby cierpiące na inne choroby autoimmunologiczne ( np.: cukrzyca typu I, autoimmunologiczne zapalenie trzustki,
• wątroby, tarczycy, łysienie plackowate,
• osoby cierpiące na niektóre choroby genetyczne (np.: zespół Downa, Williamsa, Turnera)

W diagnostyce celiakii należy wyeliminować inne choroby , w których występuje nadwrażliwość na gluten takie jak: alergia na pszenicę lub inne zboża, alergia na gluten, nietolerancja pokarmowa  glutenu, nadwrażliwość na gluten.

Celiakia i alergia na gluten to dwie różne choroby!!!

Gluten jest jednym z najczęstszych (po mleku) alergenów – 10-25% osób z alergią pokarmową ma objawy uczulenia na to białko

Objawy alergii

Reakcja alergiczna  może być natychmiastowa – pojawia się w ciągu kilku minut do godziny od spożycia pokarmu, zależna jest od specyficznych dla glutenu przeciwciał IgE. Możliwe objawy : wymioty, biegunka, pokrzywka, wstrząs anafilaktyczny, katar, skurcz oskrzeli, atopowe zapalenie skóry

Może też wystąpić późna reakcja –  po kilku godzinach, a  nawet po 2 dniach, zwykle jest to biegunka lub atopowe zapalenie skóry.

Nadwrażliwość na gluten występuje , jeśli w oparciu o badania diagnostyczne wykluczono celiakię (negatywny wynik przeciwciał) oraz alergię na pszenicę lub gluten (brak podwyższonego poziomu IgE), praktycznie brak zaniku kosmków jelitowych, a pomimo tego spożycie glutenu (najlepiej sprawdzone podczas prowokacji) powoduje niepożądane objawy u pacjenta.

Najczęstsze objawy to : bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, zaparcia, przelewania w jelitach,  bóle głowy, zmęczenie, splątanie, omdlenia, zawroty głowy, wysypka, bóle kończyn, nudności, wymioty, pieczenie w przełyku.

Nietolerancja laktozy–  zaburzenie trawienia i wchłaniania cukru mlecznego – laktozy.

U niemowląt objawem choroby jest biegunka z tendencją do odparzania pośladków. U starszych dzieci, młodzieży i dorosłych są to  nudności i wymioty, biegunka, wzdęcia i uczucie pełności, skurczowe bóle brzucha , kolki, przelewanie , odbijanie, burczenie w brzuchu, nadmierne ilości gazów jelitowych.

Wtórna nietolerancja laktozy często występuje u pacjentów z celiakią oraz u osób nieprzestrzegających diety bezglutenowej. Dzieje się tak z powodu uszkodzenia kosmków jelitowych, prowadzącego do niedoborów enzymów rąbka szczoteczkowego, w tym laktazy. Ścisłe przestrzeganie diety bezglutenowej pozwala na regenerację kosmków i powrót laktazy do prawidłowej aktywności.