Układ pokarmowy
Układ pokarmowy człowieka pełni szczególne funkcje w organizmie , nie tylko zaopatruje go w niezbędne do życia składniki odżywcze i wydala zbędne resztki. Pełni także niezwykle ważną rolę w kształtowaniu odporności całego ustroju stymulując układ immunologiczny oraz bierze udział w ochronie organizmu przed procesami nowotworowymi. Prawidłowe odżywianie i trawienie jest niezbędne dla zachowania zdrowia i uniknięcia chorób autoimmunologicznych, nowotworowych i innych.
Układ pokarmowy człowieka obejmuje przewód pokarmowy składający się z następujących odcinków: jama ustna i ustna część gardła, przełyk, żołądek, jelito cienkie (dwunastnica, czcze, kręte), jelito grube (ślepe, okrężnica wstępująca, poprzeczna, zstępująca, esica, odbytnica), kanał odbytnicy, odbyt i związane z nim gruczoły trawienne (ślinianki, wątroba, trzustka)
Jego główną funkcją jest dostarczanie organizmowi substancji odżywczych takich jak węglowodany, tłuszcze , białka oraz witamin, soli mineralnych i wody oraz wydalanie niewykorzystanych resztek w postaci kału.
Układ pokarmowy człowieka pełni też funkcję bariery chroniącej przed zatruciami i infekcjami oraz wytwarza hormony uwalniane do krwi.
Substancje wielkocząsteczkowe zawarte w pokarmie (białka, tłuszcze, węglowodany) w przewodzie pokarmowym ulegają rozkładowi (na aminokwasy, kwasy tłuszczowe i cukry proste) pod wpływem enzymów trawiennych i zostają w jelicie wchłonięte do krwi lub limfy.
Autonomiczny układ nerwowy kieruje wydzielaniem hormonów żołądkowo – jelitowych, które pobudzają gruczoły trawienne i powodują wydzielanie soków trawiennych do wnętrza żołądka i jelita. Równocześnie następuje wzrost aktywności motorycznej ścian przewodu pokarmowego i dróg żółciowych. Powoduje to intensywne mieszanie treści pokarmowej z sokami trawiennymi za pomocą skurczów odcinkowych jelita oraz jej przesuwanie do dalszych odcinków za pomocą skurczów perystaltycznych.
Wszystkie te czynności są doskonale ze sobą zsynchronizowane zapewniając optymalny przebieg procesów trawienia i wykorzystania składników pokarmowych.
Jama ustna i przełyk
Jama ustna– jest pierwszym odcinkiem przewodu pokarmowego . Jej funkcja to głównie rozdrobnienie pokarmu i zmieszanie ze śliną, co ułatwia połykanie oraz wstępne trawienie skrobi przez amylazę ślinową – ptialinę.
Przełyk – jest najwęższą częścią jesli chodzi o układ pokarmowy , jego długość wynosi 25-30 cm, średnica pustego to ok. 13 mm, po rozciągnięciu 25 mm. Jego światło w stanie spoczynku jest zapadnięte. Kończy się wpustem żołądka. Połykanie pokarmu rozpoczyna się w jamie ustnej poprzez przeżucie, wymieszanie ze śliną i uformowanie kęsa pokarmowego. Następnie treść przesuwa się do gardła gdzie jest obficie zwilżana . Wtedy zaczyna się faza druga połykania niezależna od woli i pokarm dostaje się do przełyku. Tutaj przesuwany jest do żołądka ruchami perystaltycznymi. Efektywność jest zależna od nawilżenia pokarmu. Wpust żołądka otwiera się gdy dochodzi do niego fala perystaltyczna.
Żołądek
Żołądek – jest workowatym rozszerzeniem przewodu pokarmowego, do którego trafia pokarm zaraz po spożyciu. Składa się z wpustu, dna, trzonu i części odźwiernikowej. Wydziela kwas solny i enzymy trawienne oraz poprzez intensywne skurcze błony mięśniowej powoduje mieszanie pokarmu z sokami trawiennymi.
Pusty żołądek ma pojemność ok. 50 ml , jego błona śluzowa jest wtedy silnie pofałdowana. W miarę połykania pokarmu ściany się rozciągają – wielkość żołądka dostosowuje się do jego zawartości może się rozciągać do 1000-3000ml.
Ściany żołądka są zbudowane z czterech warstw licząc od strony zewnętrznej:
– błona surowicza
– błona mięśniowa złożona z trzech warstw mięśni gładkich. Warstwa zewnętrzna z pęczków mięśniowych ułożonych podłużnie, środkowa z pęczków mięśniowych ułożonych okrężnie, i warstwa wewnętrzna z pęczków ułożonych skośnie
– tkanka podśluzowa zawiera naczynia krwionośne i nerwy
– błona śluzowa stanowi warstwę wewnętrzną. Jest gruba, miękka, koloru jasnoróżowego – cielistego . Na jej powierzchni są umiejscowione komórki gruczołowe główne wytwarzające pepsynogen, komórki okładzinowe wytwarzające kwas solny, wodę i czynnik Castle`a wiążący witaminę B12 oraz komórki śluzowe nabłonka powierzchni wydzielające śluz.
Gruczoły trawienne
Wątroba jest to największy gruczoł w ludzkim ciele. Hepatocyty – komórki wątroby ułożone są w heksagonalne na przekroju kolumny zwane zrazikami wątrobowymi.
Każdy zrazik jest zaopatrywany w krew przez sześć gałęzi żyły wrotnej(odtlenioną) i tętnicy wątrobowej(natlenioną) i opróżniany z żółci przez sześć przewodów żółciowych. Przewody żółciowe łączą się i transportują żółć do pęcherzyka żółciowego, tam jest zagęszczana i magazynowana (dziennie wątroba wytwarza ok. 1 l żółci) . Kiedy pokarm znajduje się w dwunastnicy następuje skurcz pęcherzyka żółciowego i wyrzut żółci . Żółć ma pH lekko zasadowe 7,8-8,6 zawiera sole żółciowe, fosfolipidy, cholesterol, bilirubinę, jony dwuwęglanowe i sodowe.
Wątroba magazynuje cukry (w postaci glikogenu), tłuszcze i witaminy w nich rozpuszczalne (np. witaminę A, D) , wytwarza białka osocza i czynniki krzepnięcia (fibrynogen i protrombina). Ważną jej funkcją jest metabolizowanie i wydalanie wielu substancji (np. leków) .
Wątroba syntetyzuje trójglicerydy wchodzące w skład VLDL (lipoprotein o bardzo małej gęstości) i cząsteczek prekursorowych HDL (lipoprotein o wysokiej gęstości). Hepatocyty syntetyzują nowe białka i i pomagają usuwać azotowe metabolity w postaci mocznika wydalanego następnie przez nerki.
Trzustka jest długim (do 20 cm) i wąskim (do 5 cm) gruczołem. Zbudowana jest z głowy, trzonu i ogona . Wytwarza dziennie ok. 1l soku trzustkowego zawierającego enzymy trawienne takie jak: trypsyna, chymotrypsyna, karboksypeptydazy, elastaza, lipaza, fosfolipaza, esteraza, amylaza w postaci nieaktywnej. Oprócz tego trzustka produkuje glukagon, insulinę, somatostatynę i polipeptyd trzustkowy.
Jelita
Jelito cienkie jest najdłuższą częścią z jakiej składa się układ pokarmowy.
Jelito cienkie – poszczególne odcinki jelita mają różne funkcje, ale ich ściany mają taką samą czterowarstwową budowę. Najbardziej wewnętrzna to śluzówka (składa się z nabłonka, błony śluzowej właściwej i cienkiej warstwy mięśniowej śluzówki), następnie warstwa podśluzówkowa, warstwa mięśniowa zewnętrzna i błona surowicza. Rolą śluzówki jelita jest wchłanianie składników pokarmowych, więc nabłonek jest jednowarstwowy kolumnowy, bardzo silnie pofałdowany. Każda komórka ma mikrokosmki – zwiększa to wielokrotnie powierzchnię wchłaniania wynosi ona ponad 200 m2. Błona śluzowa właściwa zawiera naczynia krwionośne i limfatyczne. Jest głównym miejscem trawienia i wchłaniania pokarmu. Światło jelita cienkiego ma 3-4 cm średnicy.
Jelito cienkie ma długość ok. 5m , dzieli się na odcinki:
a. dwunastnica ma ok. 25 cm długości
b. jelito czcze
c. jelito kręte – kończy się zastawką krętniczo- kątniczą , która łączy je z okrężnicą wstępującą
Jelito grube
Jelito grube ma długość 1,3-1,5m; zaczyna się zastawką krętniczo – kątniczą (poniżej tej zastawki znajduje się część jelita grubego zwana jelitem ślepym z wyrostkiem robaczkowym), następnie jest okrężnica wstępująca, poprzeczna i zstępująca, esica, odbytnica , kanał odbytnicy zakończony odbytem.
Okrężnica poprzeczna i esowata mają krezki, dzięki czemu mogą się przemieszczać , natomiast okrężnica wstępująca i zstępująca leżą pozaotrzewnowo i są przymocowane do tylnej ściany jamy brzusznej.
Ściany jelita grubego mają taką samą strukturę jak pozostałe odcinki przewodu pokarmowego. Odróżniają ją mięśnie podłużne warstwy mięśniowej zebrane w trzy pasma nazywane taśmami okrężnicy. Są krótsze niż ściany jelita, więc tworzą fałdowanie. Gdy się kurczą jelito się marszczy, natomiast gdy kurczy się warstwa okrężna powstają haustracje.
Skurcze są: odcinkowe, propulsywne, perystaltyczne i masowe- przesuwające treść w kierunku odbytnicy (intensywnie następują po posiłkach). Mieszanie treści jelitowej w haustracjach i wolne jej przechodzenie przez okrężnicę (szczególnie poprzeczną) pozwala na reabsorpcję znacznej części wody przez komórki nabłonka śluzówki.
Po wprowadzeniu do kątnicy treść przechodzi przez okrężnicę ok. 24h. Przechodzenie kału ułatwia śluz wytwarzany przez liczne komórki śluzowe ściany jelita.
Największą ilość wody reabsorbują komórki ściany jelita cienkiego (ok. 7-8 litrów dziennie). W jelicie grubym jest to ok. 1-1,5 l dziennie, dlatego nie ma ono kosmków, a jedynie haustracje co jest wystarczające.
