Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA)

Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) są fizjologicznie produkowane w
jelitach. Kwasy te są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka ze
względu na wpływ na saprofityczną mikrobiotę jelitową, funkcjonowanie błony śluzowej
przewodu pokarmowego oraz pośredni wpływ na inne narządy i tkanki. Całkowite stężenie
SCFA w świetle jelita oscyluje pomiędzy 60 a 150 mmol/kg.
Podstawowym substratem bakterii jelitowych do wytwarzania SCFA są polisacharydy
(skrobiowe, skrobiopodobne oraz bezskrobiowe), które nie zostały uprzednio strawione przez
enzymy układu pokarmowego. Do bakterii naturalnie występujących w jelitach i
fermentujących węglowodany możemy zaliczyć na przykład Clostridium spp., Eubacterium
spp., Fusobacterium spp., lub Butyrivibrio spp. Oporna skrobia i nierozpuszczalne frakcje
błonnika pokarmowego, polisacharydy nieskrobiowe, inulina, oligofruktoza, disacharydy
i cukrowe alkohole (sorbitol, mannitol) są substratami, które są poddawane fermentacji przez
te bakterie i stanowią bogate źródło do produkcji SCFA.
Funkcje krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych:
 stabilizacja struktury komórek nabłonka błony śluzowej jelit
 zapewnienie integralności komórek nabłonka błony śluzowej jelit
 regulacja transportu przez nabłonek,
 redukcja stresu oksydacyjnego,
 działanie przeciwzapalne działanie immunoregulacyjne,
 regeneracja komórkowa i przyspieszanie gojenia,
 modulacja wrażliwości trzewnej i zachowanie właściwej motoryki jelitowej
 zapobieganie transformacji nowotworowej komórek nabłonkowych
 zwiększenie syntezy ochronnego śluzu w jelitach
 działanie immunoregulacyjne: zmniejszenie reakcji pobudzenia limfocytów Th1

Kwas masłowy

Kwas masłowy zaliczany obok kwasu propionowego i octowego do krótkołańcuchowych
kwasów tłuszczowych stanowi podstawowe źródło energii dla komórek nabłonka jelitowego –
kolonocytów oraz jest czynnikiem, który stymuluje ich wzrost i różnicowanie.
Najbogatszym źródłem kwasu masłowego w jelicie grubym są: oporna skrobia, owies i
otręby pszenne. Spożywanie takich pokarmów, jak częściowo zmielone ziarna zbóż,
nasiona, warzywa i skrobia z dużą zawartością amylozy, dostarcza opornej skrobi bakteriom,
które produkują kwas masłowy.
Kwas masłowy wywiera największe ze wszystkich SCFA działanie przeciwnowotworowe.
Działanie to jest oparte na hamowaniu cyklu komórkowego, stymulacji różnicowania komórek
nowotworowych oraz na indukcji apoptozy przekształconych kolonocytów, kontroli
transkrypcji, ekspresji i aktywacji kluczowych białek w kaskadzie apoptotycznej, a co za tym
idzie: może powodować supresję powstania nowotworu.

Warto wspomnieć także o zagrożeniach, które wynikają z niedoboru kwasu masłowego.
Z przeglądu literatury wynika, że ma on wpływ na rozwój wielu chorób, w szczególności
nieswoistych chorób zapalnych jelit (IBD), ze względu na osłabienie procesów regeneracji
i gojenia nabłonka. W badaniach dotyczących składu mikrobioty u pacjentów z IBD
zauważono znaczący niedobór bakterii będących głównymi producentami SCFA, w tym
kwasu masłowego.
Zwiększenie stężenia kwasu masłowego w  świetle jelita pozwala unormować motorykę
przewodu pokarmowego, zwiększyć integralność i poprawić funkcjonowanie bariery jelitowej
oraz przywrócić właściwy skład mikrobioty jelitowej, co jest wykorzystywane w leczeniu
zespołu jelita nadwrażliwego (IBS).
Istotną właściwością SCFA z kwasem masłowym na czele jest pobudzanie resorpcji
zwrotnej sodu i wody w jelicie. Wpływa to na jego motorykę oraz na liczbę i jakość
wypróżnień dlatego też działanie maślanu jest wykorzystywane w leczeniu biegunki
infekcyjnej poprzez stymulację wchłaniania zwrotnego wody i elektrolitów – pobudzanie
aktywności pompy jonowej Na+/ H+ w błonie komórkowej kolonocytów.
Właściwości kwasu masłowego mogą znaleźć zastosowanie w wielu jednostkach
chorobowych. Jako substancja naturalnie produkowana w  przewodzie pokarmowym przez
mikrobiotę okrężniczą jest on bezpieczny. Występuje w wielu formach farmaceutycznych,
dzięki czemu suplementacja kwasu masłowego jest dostępna, bezpieczna i efektywna.

Bibliografia:
1. Czajkowska A., Szponar B.: Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) jako produkty
metabolizmu bakterii jelitowych oraz ich znaczenie dla organizmu gospodarza. Postępy
Hig. Med. Dośw., 2018; 72: 131-142
2. Banasiewicz T. i wsp.: Kliniczne aspekty zastosowania kwasu masłowego w
postępowaniu dietetycznym w chorobach jelit. Przegląd Gastroenterologiczny 2010; 5
(6): 329–334
3. Skrzydło – Radomańska B.: Kwas masłowy – zastosowanie w praktyce klinicznej. Lekarz
POZ, 1/2019
4. Banasiewicz T. i wsp.: Kwas masłowy w zapaleniach jelit. Przegląd Gastroenterologiczny
2010; 5 (5): 251–257