PCOS i zalecenia dietetyczne w tej chorobie
Zespół policystycznych jajników (PCOS) to jedno z najczęściej diagnozowanych u kobiet schorzeń endokrynologicznych. Przyczyna nie jest do końca poznana, jednak sugeruje się, że wpływa na nią niezdrowy tryb życia, nadmierna ilość tkanki tłuszczowej, powodująca stan zapalny, a także uwarunkowania genetyczne. Wiadomo również, że w organizmie wzrasta ilość wydzielanych androgenów – męskich hormonów. Dochodzi wówczas do zaburzeń równowagi hormonalnej, co wpływa na występowanie m.in. nadmiernego owłosienia typu męskiego czy trądziku. Choroba objawia się także zaburzeniami w miesiączkowaniu, rzadkimi owulacjami lub ich brakiem, bólami podbrzusza, wypadaniem włosów czy problemami ze snem. Przy PCOS często współwystępuje otyłość oraz insulinooporność, która przez część naukowców uważana jest za przyczynę zwiększonego wydzielania męskich hormonów.
Diagnostyka PCOS
Według przyjętych w 2004 roku Kryteriów Rotterdamskich, PCOS rozpoznaje się przy występowaniu dwóch z trzech symptomów:
zaburzenia miesiączkowania – zbyt długie lub za krótkie cykle, nadmierne krwawienie lub jego brak,
hiperandrogenizm, czyli nadmiar androgenów objawiający się jako trądzik, nadmiernie przetłuszczająca się cera, łysienie plackowate czy owłosienie typu męskiego,
obecność torbieli jajników.
Diagnostyka najczęściej prowadzona jest przez ginekologa lub endokrynologa. Powinna obejmować:
diagnostykę obrazową (USG),
badania biochemiczne, m.in. krzywa glukozowa, insulinowa, profil lipidowy, FSH, LH, stężenie prolaktyny, testosteronu całkowitego i wolnego, DHEAS, estrogenów, androstenedionu, kortyzolu i kreatyniny,
diagnostyka powinna również uwzględniać symptomy pacjentki.
Leczenie zespołu policystycznych jajników
Leczenie polega na łagodzeniu objawów oraz zapobieganiu powikłaniom i opiera się na farmakoterapii (antykoncepcja hormonalna, metformina, leki antyandrogenne czy leczenie niepłodności), ale również modyfikacji stylu życia poprzez zastosowanie odpowiedniej diety, wprowadzenie aktywności fizycznej, redukcję stresu czy rezygnację z używek.
Dieta przy PCOS
Dietoterapia ma na celu poprawę wrażliwości tkanek na insulinę, unormowanie gospodarki węglowodanowej oraz lipidowej, a także masy ciała. Odpowiednie odżywianie może pomóc w uregulowaniu miesiączki, w tym przywróceniu owulacji, redukcji poziomu testosteronu, zwiększeniu wydzielania estrogenów i zmniejszeniu stanu zapalnego. Celem jest również poprawa samopoczucia pacjentek, zapobieganie rozwojowi chorób współistniejących oraz wspomaganie leczenia farmakologicznego.
Dieta w PCOS powinna przede wszystkim mieć działanie przeciwzapalne i opierać się na produktach o niskim indeksie i ładunku glikemicznym, co pozwoli ustabilizować poziom glukozy i insuliny we krwi. W przypadku pacjentek z nadwagą lub otyłością konieczne jest zastosowanie diety redukcyjnej. Posiłki należy spożywać co 3-4 godziny, najlepiej o stałych porach.
Produkty, których przy PCOS należy unikać:
żywność o wysokim stopniu przetworzenia;
produkty ubogie w błonnik pokarmowy tj. oczyszczone produkty zbożowe;
unikanie cukrów prostych, które możemy znaleźć m.in. w słodyczach, wyrobach cukierniczych, miodzie, cukrze, słodzikach, słodkich napojach;
suszone owoce;
tłuszcze nasycone pochodzenia zwierzęcego (tłuste mięso, smalec, śmietana);
ograniczenie nabiału ze względu na jego insulinogenne oraz prozapalne działanie, a także zawartość dużej liczby obcych, androgennych hormonów, alkohol.
Dieta osoby z PCOS powinna zawierać produkty bogate w cynk, żelazo, magnez, wapń, witaminy z grupy B, szczególnie inozytol oraz witaminy A, C, D i E. W przypadku niedostatecznej podaży witamin i minerałów konieczna może być suplementacja. Dodatkowo ważne jest zwiększenie podaży białka kosztem węglowodanów oraz zmniejszenie spożycia białka zwierzęcego na rzecz białka roślinnego – w ten sposób można zmniejszyć ryzyko niepłodności nawet o połowę. Dieta powinna być gęsta odżywczo, bogata w naturalne i świeże produkty.
Żywność szczególnie polecana:
produkty bogate w błonnik: świeże, surowe warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona oraz orzechy;
produkty będące źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych (orzechy, pestki, oleje roślinne, ryby), przy czym należy pamiętać o odpowiednim stosunku kwasów omega-3 do omega-6 w diecie (1:5);
nasiona roślin strączkowych – soja, groch, fasola, soczewica;
chude mięsa i owoce morza;
woda mineralna i napary ziołowe.
Należy pamiętać, że najlepsze rezultaty przyniesie połączenie diety z regularną aktywnością fizyczną.
Literatura:
Kłósek P. Grosicki S. Całyniuk B. Dietoterapia w zespole policystycznych jajników ― zalecenia praktyczne. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017;8(4):148-154.
Leszczyńska S. Dieta dla płodności. Wydawnictwo Zwierciadło. Warszawa, 2017.
Gałczyńska P. Dieta i jej suplementacja w zespole policystycznych jajników. Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2021;12(1):1-38.
Kostecka M. Zespół policystycznych jajników – rola diety i suplementacji we wspomaganiu leczenia. Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych. 2018;67(4):855-862.
Stojko R. Skowronek K. Sowa D. Drosdzol-Cop A. Zespół policystycznych jajników- standardy postępowania. Forum Położnictwa i Ginekologii. 2020;54.
