CHOROBA GRAVESA – BASEDOWA

To schorzenie o podłożu autoimmunologicznym i cechach nadczynności tarczycy. Do dziś nie określono konkretnego czynnika powodującego chorobę, natomiast jest wiele przyczyn, które składając się na siebie prowadzą do stanu, w którym układ odpornościowy zaczyna niszczyć własne komórki.

OD POCZĄTKU…

Wróćmy do podstawy, czyli tarczycy. Gruczoł tarczowy, czyli wspomniana tarczyca, to nieparzysty gruczoł, zlokalizowany w przedniej części szyi, należący do zespołu gruczołów wewnątrzwydzielniczych, zatem odpowiada za produkcję hormonów, które regulują metabolizm człowieka oraz gospodarkę wapniowo-fosforanową. Funkcjonowanie tarczycy regulowane jest przez oś podwzgórze-przysadka, na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego.

W momencie, gdy ilość produkowanych hormonów jest nieadekwatna do zapotrzebowania, można wyróżnić niedoczynność (zbyt niskie stężenie hormonów, niewłaściwy sposób odżywiania) lub nadczynność tarczycy (nadmierna produkcja hormonów, zwiększony metabolizm organizmu).

WPŁYW NA TARCZYCĘ

Choroba Gravesa-Basedova, poprzez swoją specyfikę, jest przyczyną występowania nadczynności tarczycy, a więc jest to jej główny objaw. Układ odpornościowy zwiększa wydzielanie immunoglobulin klasy IgG, które naśladując fizjologiczne działanie hormonu TSH, pobudzają tarczycę do produkcji tyroksyny oraz trójjodotyroniny. W rezultacie nadmiar hormonów prowadzi do wystąpienia charakterystycznych objawów klinicznych tj.: wole, orbitopatia tarczycowa (wytrzeszcz gałek ocznych), akropachia tarczycowa (obrzęk palców u rąk). Etiologia nie jest do końca poznana, ale wiadomo, że ma związek z współistniejącymi ze sobą przyczynami ze strony genetyki i środowiska. Główne czynniki środowiskowe to: stres, nadmiar jodu i niedobór selenu w diecie, palenie papierosów, infekcje wirusowe i bakteryjne oraz płeć – najczęściej dotyka kobiety w wieku 40-60 lat.

OBJAWY

• Wole – znacznie powiększony gruczoł tarczycowy, zwykle w sposób symetryczny
• Obrzęk przedgoleniowy – pogrubienie skóry. Zaczerwieniona skóra, czasem nadmierne owłosienie, ból
• Orbitopatia – może występować opóźnienie ruchu powiek, rzadkie mruganie, zapalenie tkanek oczodołu, uczucie „piasku pod powiekami”, światłowstręt ból, przekrwienie gałek ocznych, obrzęk spojówek, pogorszenie ostrości wzroku

SELEN I JOD A TARCZYCA

Selen i jod to mikroelementy, których biologiczne funkcje sprowadzają się do udziału w syntezie hormonów tarczycy. Synteza ta składa się z wielu etapów, a jednym z nich jest organifikacja jodu – proces, podczas którego komórka wyłapuje jodki, utlenia je do jodu i przyłącza do reszt tyrozyny w tyreoglobulinie, na skutek czego powstają hormony: T3 (trijodotyronina) i T4 (tyroksyn). Hormony te nie tylko wpływają na metabolizm, ale także nasilają syntezę białek łańcucha oddechowego. Oznacza to, że ich działanie odpowiada za zwiększone zużycie tlenu, glukozy i kwasów tłuszczowych (pochodzący z pożywienia lub tkanki tłuszczowej), dzięki czemu możliwe jest uzyskiwanie energii.

Nadmiar jodu powoduje objętościowe zwiększenie tarczycy. Występuje to jednak rzadziej i znacznie poważniejszy problem stanowi jego niedobór, który częściej dotyka ludzi i jest przyczyną rozwoju wola, a nawet upośledzenia umysłowego.

Selen kontroluje ilość jodu w tarczycy, nie doprowadzając do jego nadmiernego gromadzenia się. Jednak ten pierwiastek także należy do grupy ryzyka związanego z niedostateczną podażą w diecie. Dostępność żywności, stopień przetworzenia, region pochodzenia – to główne czynniki odpowiadające za stopień pokrycia dobowego zapotrzebowania na selen, uzależnione głównie od stosowanych praktyk rolniczych, np. rodzaju stosowanych nawozów, pH gleby, poziomu wilgotności podłoża. Te czynniki będące w nieodpowiednich dla siebie poziomach mogą działać w sposób destrukcyjny na selen. W związku z tym codzienna dieta nie zawsze zapewnia dostarczenie odpowiedniej jego ilości.

Zaleca się suplementację obu pierwiastków, zwłaszcza na terenach z ograniczoną biodostępnością, a jej sposób prowadzenia zależny jest od tego jak pracuje nasza tarczyca i ewentualnie występujących schorzeń.

SELEN W CHOROBIE GRAVESA-BASEDOVA

Szukając znaczącego powiązania pierwiastka ze schorzeniem, należy w pierwszej kolejności zatrzymać się obok pojęcia stresu oksydacyjnego i wzrastającego zainteresowania składnikami o działaniu antyoksydacyjnym, coraz częściej stosowanych do leczenia różnych schorzeń. U pacjentów ze zdiagnozowaną chorobą wykazano wzrastające stężenie wolnych rodników w surowicy krwi. Jako ze schorzenie mocno związane jest z nadczynnością tarczycy, u tych osób zaburzona zostaję równowaga procesów oksydacyjnych, co objawią się wyższym wskaźnikiem uszkodzenia błon komórkowych w porównaniu do osób zdrowych.

W tarczycy prawidłowo funkcjonującej selen wspomaga proces usuwania wolnych rodników, które powstają podczas syntezy hormonów tarczycy, jednocześnie chroniąc tyreocyty przed uszkodzeniem. U osób chorych odnotowano ujemną korelację pomiędzy stężeniem selenu we krwi a stężeniem syntetyzowanych hormonów.

DOSTOSUJ SPOSÓB ŻYWIENIA

Najlepsza w zastosowaniu będzie dieta przeznaczona dla osób z chorobami tarczycy, z ukierunkowaniem na postępowanie wobec osoby chorej na nadczynność tarczycy. Ze względy na znacznie przyspieszony metabolizm, pacjenci często borykają się z utratą masy ciała. Postępowanie obejmuje leczenie farmakologiczne oraz edukację pacjenta odnośnie sposobu odżywiania, kaloryczności posiłków oraz ich częstotliwości.

1. Główne założenie obejmuje zwiększenie podaży energetycznej średnio o 20-25% (350-500kcal), właśnie ze względu na często występującą zbyt niską masę ciała.
2. Podaż białka powinna być zwiększona do ok.90-100g na dobę, którego źródła powinny stanowić pełnowartościowe białka pochodzenia zwierzęcego (chude mięsa kurczaka, indyka, ryby, wołowina, jaja, przetwory mleczne).

W nadczynności tarczycy bardzo często dochodzi do nadmiernego wytwarzania wolnych rodników, dlatego warto zwrócić uwagę na zwiększenie podaży produktów bogatych w witaminy A, C, E, czyli jednych ze skuteczniejszych antyoksydantów.
najlepsze źródła:

• Wit. A: jaja, nabiał, tran rybi, podroby,
• Wit. C: natka pietruszki, czarna porzeczka, papryka czerwona i żółta,
• Wit. E: oleje roślinne, orzechy, zielone warzywa.

Do diety powinna zostać wprowadzona zwiększona podaż produktów bogatych w wapń, gdyż gospodarka wapniowa bardzo często jest naruszona, zwiększa się ryzyko wystąpienia osteoporozy. Najlepszym źródłem będą produkty mleczne dodatkowo fortyfikowane tym składnikiem mineralnym.

Działanie selenu w terapii choroby Gravesa-Basedowa było już omówione wcześniej, więc pozostaje podać najlepsze jego źródła: zboża, mięso, jaja, ryby, kiełki warzyw, pestki dyni, siemię lniane. Prawidłowe wchłanianie wspomagają witaminy: A, C i E.

Takie związki jak goitrogeny hamują wchłanianie się hormonów i znajdują się w takich produktach jak: brokuły, kapusta, brukselka, kalarepa, jarmuż, fasola, soczewica, ciecierzyca, groch. Warto wykorzystać te produkty w posiłkach, jednak w umiarkowanej ilości, ze względu na ciężkostrawność.

Pamiętajmy o stosowaniu odpowiednich technik kulinarnych. Unikać należy smażenia na głębokim tłuszczu czy grillowania. Przygotowywane potrawy powinny być lekkostrawne, dlatego zaleca się gotowanie, pieczenie, duszenie bez wcześniejszego smażenia.

Warto kontrolować ilość dostarczanego w diecie jodu, aby uniknąć nadmiaru, dlatego spożycie ryb morskich powinno się ograniczyć do dwóch razy w tygodniu, bez konieczności rezygnacji ze względu na dostępność kwasów Omega-3.

Pomocna może być suplementacja kwasami Omega-3, gdyż bogate są one w substancję, które w sposób protekcyjny, ochronny działają na komórki nerwowe.

Do produktów, które należy bezwzględnie unikać należą: napoje energetyczne (zawierają kofeinę, której dodatkowo pobudzające działanie może negatywnie wpływać na pracę serca powodując np. kołatanie, kłopoty z koncentracją.

Produkty mocno przetworzone o dużej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych, produkty o niskiej wartości odżywczej powinny być bezwzględnie unikane

opracowała: Dominika Matuszek

BIBLIOGRIAFIA:

1. Ciborowska Helena, Rudnicka Anna: Dietetyka. Żywienie Zdrowego i Chorego Człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2017
2. Kuliczkowska-Płaksej Justyna, Bednarek-Tupikowska Grażyna: Nadczynność tarczycy. Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami, Uniwersytet Medyczny, Wrocław 2016
3. Kossobudzka Margit: Dieta w chorobach tarczycy, Co jeść, a czego unikać? Gazeta Wyborcza, 09/2016
4. Kryczyk Jadwiga, Zagrodzki Paweł: Selen w chorobie Gravesa-Basedowa. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2013
5. Tuchendler Paweł, Zdrojewicz Zygmunt: Dieta w chorobach tarczycy. Medycyna Rodzinna, 4/2017, 20(4)
6. Szczepańska Ewa, Gietka-Czernel Małgorzata, Jastrzębska Helena: Trudności w leczeniu choroby Gravesa-Basedova. Postępy Nauk Medycznych 12/2017