Hipoglikemia to stan, w którym ilość glukozy we krwi spada poniżej 70 mg/dl (3,9mmol/l). Pierwsze objawy pojawiają się gdy wartość ta osiąga 50 mg/dl (2,8 mmol/l), natomiast pełnoobjawowa hipoglikemia występuję najczęściej przy stężeniu poniżej 40 mg.dl (2,2 mmol/l). Hipoglikemia jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia, który może prowadzić do śmierci.
Klasyczne zespoły hipoglikemii dzieli się na hipoglikemię na czczo i hipoglikemię reaktywną. Najważniejszą różnicą jest czas wystąpienia. Hipoglikemia reaktywna, inaczej nazywana poposiłkową, występuję gdy stężenie glukozy spada poniżej 55 mg/dl, najczęściej ok. 4 godziny po posiłku, natomiast hipoglikemia na czczo pojawia się po dłuższym czasie wynoszącym ok. 6 godzin.
Należy podkreślić, że hipoglikemia reaktywna często dotyczy osób teoretycznie zdrowych. Jej objawy jednak czasami nie mają intensywnego nasilenia, dlatego są lekceważone. Jednak może to stanowić pierwszy etap cukrzycy typu 2.
Przyczyny
Istnieje kilka czynników, które mogą powodować hipoglikemię reaktywną. Najczęściej wymieniane są:
- Zabiegi operacyjne (przede wszystkim usunięcie żołądka)
- Nietolerancja fruktozy
- Galaktozemia
- Spożywanie alkoholu
- Czynniki idiopatyczne (nieznane podłoże)
- Defekt odpowiedzi glukagonu
- Nadmierne wydzielanie insuliny
- Nadwrażliwość na leucynę (po posiłkach bogatobiałkowych)
Wśród innych czynników prowadzących do wystąpienia tego rodzaju hipoglikemii podaje się niewłaściwe nawyki żywieniowe: zbyt długie przerwy między posiłkami, dieta bogata w węglowodany i uboga w tłuszcz. Przewlekły stres również może być przyczyną niskiego stężenia cukru we krwi.
Diagnostyka
W celu diagnozy należy wykonać tzw. przedłużony (do 5 godzin) test doustnego obciążenia glukozą (tzw. krzywa cukrowa), z równoczesnym oznaczeniem stężenia glukozy i insuliny co godzinę. Oprócz tego należy również wykazać występowanie tzw. Triady Whipple’a, która obejmuje:
- Obniżony poziom cukru we krwi
- Objawy hipoglikemii
- Ustąpienie objawów hipoglikemii po podaniu węglowodanów
Objawy wczesne (autonomiczne):
- Zawroty głowy
- Bladość
- Męczliwość
- Osłabienie
- Wzmożona potliwość
- Głód
- Tachykardia
- Rozszerzone źrenice
Objawy ciężkiej hipoglikemii (zespół neuroglikopenii):
- Drgawki
- Zaburzenia pamięci lub jej utrata
- Zaburzenia orientacji
- Zaburzenia mowy
- Zaburzenia koordynacji ruchowej
- Agresja
- Apatia
- Śpiączka
Objawy takie mogą występować u osób, u których stężenie glukozy jest w normie, natomiast pojawiają się ze względu na gwałtowny jej spadek (zbyt duża różnica w stężeniach w krótkim czasie). Dlatego z klinicznego punktu widzenia, hipoglikemia to obniżenie glikemii poniżej normy.
Objawy ciężkiej hipoglikemii mogą przypominać stan upojenia alkoholowego, dlatego ważne jest aby osoby u których wykryto hipoglikemię, miały przy sobie np. bransoletkę, informującą o tym. U części pacjentów objawy występują z opóźnieniem lub nie pojawiają się wcale – stan taki nazywamy nieświadomością hipoglikemii.
Sposoby leczenia i zapobiegania
Lekka hipoglikemia – chory sam udziela sobie pomocy
Podczas wystąpienia pierwszych objawów hipoglikemii ważne jest aby jak najszybciej podnieść stężenie glukozy we krwi. W tym przypadku najlepiej sprawdzą się węglowodany proste, które szybko przedostaną się do krwioobiegu np. łyżeczka cukru, cukierki, sok owocowy. Objawy powinny zacząć ustępować już po 10 minutach. Później należy dostarczyć do organizmu węglowodany złożone (np. kanapka z pieczywa pełnoziarnistego). Węglowodany te znacznie dłużej uwalniają cukier, dzięki czemu jego wyższa wartość będzie utrzymywała się przez dłuższy czas, co zapobiegnie nawrotowi. Ważny jest kontrolny pomiar glukozy po ok. 1 godzinie.
Umiarkowana hipoglikemia – potrzebna pomoc innej osoby, możliwe leczenie doustne
Pacjenci wymagają pomocy innej osoby. Należy podać domięśniowo (1 mg) glukagon. Pacjenci z rozpoznaną cukrzycą zazwyczaj mają go przy sobie, gdyż są świadomi możliwości wystąpienia hipoglikemii.
Ciężka hipoglikemia – konieczna pomoc służby zdrowia
Pacjent jest nieprzytomny i wymaga natychmiastowej pomocy lekarzy.
Ogólne zalecenia:
Najważniejszą metodą unikania hipoglikemii jest domowa samokontrola prowadzona przez pacjentów. Ważne aby nauczyli się oni rozpoznawać pierwsze objawy i odpowiednio szybko reagować, nie czekając na kolejne.
Terapia hipoglikemii reaktywnej obejmuje odpowiednie leczenie dietetyczne, składające się z kilku podstawowych zasad.
- Regularne posiłki
Ilość posiłków w ciągu dnia powinna wynosić od 4 do 5, a przerwa pomiędzy nimi nie powinna być dłuższa niż 4 godziny (optymalny czas – 3 godziny). Bardzo ważną rolę odgrywa śniadanie, gdyż wtedy organizm jest najbardziej narażony na wystąpienie hipoglikemii.
- Unikanie cukrów prostych
Cukry proste zawarte przede wszystkim w słodyczach, ciastkach, pieczywie cukierniczym, słodzonych napojach, powodują duże wahania glukozy we krwi. Najpierw następuje wysoki jej wzrost we krwi, który w szybkim czasie ulega gwałtownemu obniżeniu.
- Spożywanie węglowodanów złożonych
Do produktów bogatych w węglowodany złożone należą: pieczywo pełnoziarniste, grube kasze, płatki owsiane, razowy makaron, groch, fasola, soczewica, soja. Powodują one powolne przedostawanie się glukozy do krwi, przez co zapobiegają nadmiernemu wyrzutowi insuliny i dużym wahaniom w krótkim czasie.
- Unikanie alkoholu
Alkohol szczególnie w połączeniu z posiłkiem węglowodanowym może spowodować gwałtowny wyrzut insuliny i przyczynić się do wystąpienia hipoglikemii po 2-3 godzinach od posiłku.
Opracowała: Anna Antoniak
Piśmiennictwo:
- Bilski B., Perz S., Kara-Perz H., Cukrzyca jako problem orzeczniczy dla lekarza medycyny pracy, Med. Pr., 2005;56(4):329-334
- Zatońska K., Bolanowski M., Hipoglikemia jako problem diagnostyczny, Adv. Clin. Exp. Med. 2003, 12, 3, 369–373
- Ekta S., Vella A., Hipoglikemia po operacji wyłączenia żołądkowego, Diabetol. Dypl., 9 (4), 2012, 23-27
- Trippenbach-Dulska H., Hipoglikemia w cukrzycy typu 1, Nowa Pediatr., 4, 2004, 146-150
- Alromaihi D., Zielke J., Bhan A., Wyzwania w cukrzycy typu 2 u chorych uzależnionych od alkoholu, Diabetol. Dypl., 9 (3), 2012, 49-52
