Najważniejszym czynnikiem warunkującym zdolność rozrodczą kobiety jest jej wiek. Największą zdolność rozrodczą posiadają kobiety między 20 a 25 rokiem życia, po czym zmniejsza się ona stopniowo do 35 roku życia a następnie spada gwałtownie. Wraz z wiekiem matki, zwiększa się także częstotliwość występowania zaburzeń genetycznych oraz poronień.

Do elementów stylu życia zalicza się sposób żywienia, aktywność fizyczną oraz palenie papierosów i spożywanie alkoholu. Nieprawidłowy sposób żywienia, nadmiar lub niedobór masy ciała, może negatywnie wpływać na płodność kobiety. Tkanka tłuszczowa jest nie tylko głównym magazynem energii, ale także aktywnym narządem endokrynnym wpływającym na wydzielanie i działanie różnych hormonów. Na funkcje rozrodcze szczególnie niekorzystnie wpływa otyłość typu brzusznego. Wiąże się ją z objawami zespołu metabolicznego tj. insulinoopornością i upośledzoną tolerancją glukozy, prowadzącymi do cukrzycy typu 2, a oprócz tego z dyslipidemią, podwyższonym ciśnieniem tętniczym, aktywacją procesów prozakrzepowych i prozapalnych. Podwyższone poziomy insuliny i estradiolu we krwi zaburzają rozwój oocytów w pęcherzykach jajnikowych, powodują zaburzenia strukturalne zarodka i przyczyniają się do poronień. Proces jajeczkowania może natomiast zostać zachwiany w związku z hiperleptynemią poprzez bezpośredni wpływ na zwiększenie produkcji insuliny i rozwój insulinooporności. Sprzyja ona również dysfunkcjom jajnika. Nadmierna masa ciała i otyłość może powodować zaburzenia miesiączkowania, nieregularne cykle miesiączkowe, brak owulacji oraz niepłodność. Powyższe informacje podkreślają znaczenie racjonalnego żywienia i zachowania prawidłowej masy ciała już przed poczęciem dziecka.

Wykazano, że większe ryzyko niepłodności wywołane zaburzeniami owulacji jest związane z BMI poniżej 20,0 kg / m2 lub powyżej 24,0 kg / m2. Kobiety z niedowagą mają problemy z gospodarką hormonalną, jajniki przestają prawidłowo funkcjonować i dochodzi do zaniku miesiączki. W celu zwiększenia ilości spożytych kalorii w ciągu dnia zaleca się spożywanie 6 – 7 posiłków dziennie. Dodatkowe 2 posiłki powinny stanowić pełnowartościowe przekąski.

Istotnym elementem stylu życia wpływającym na płodność jest aktywność fizyczna. Jej współdziałanie z dietą, pozwala zwiększyć potencjał rozrodczy w najwyższym możliwym zakresie. Ćwiczenia zwiększają wrażliwość na insulinę, co poprawia funkcję jajników i szanse zapłodnienia. Wystarczy trzydzieści minut dziennie, pięć do sześciu razy w tygodniu aby podnieść poziom insuliny i zwiększyć szansę na zajście w ciążę. Wyróżniamy dwa rodzaje ćwiczeń: aerobowe i siłowe. Podczas treningu aerobowego zużywamy więcej tlenu, podwyższamy tempo pracy serca, objętość wyrzutową serca, ciśnienie rozkurczowe i ciśnienie tętna. Regularne pływanie, bieganie, jazda na rowerze i chodzenie prowadzi do bardziej wydajnego wykorzystania tlenu oraz poprawy funkcjonowania organizmu przejawiającego się w niższym spoczynkowym rytmie serca, niższym ciśnieniu krwi, podwyższoną objętością wyrzutową serca, podwyższonym wskaźnikiem podstawowej przemiany materii. Efektem systematycznej aktywności aerobowej oraz siłowej jest niższe otłuszczenie ciała i korzystny profil lipidowy krwi, poprawa samopoczucia. W ćwiczeniach siłowych należy skupić się na utrzymaniu naprężenia mięśni podczas na przykład: wykonywania pompek, podciągania się na drążku, aerobiku wodnego, wiosłowania, hata – jogi czy pilatesu. Trening oporowy poprawia wytrzymałość i siłę mięśni oraz sprzyja rozbudowie suchej masy mięśniowej, podwyższa wskaźnik podstawowej przemiany materii.

Program ćwiczeń obejmujący zarówno trening aerobowy jak i siłowy prowadzi do korzystnych zmian fizjologicznych mających wpływ na insulinowrażliwość a zatem na płodność. Regularne ćwiczenia aerobowe zwiększają ilość mitochondriów, które są w stanie ”odepchnąć” wolne kwasy tłuszczowe występujące w przestrzeniach międzykomórkowych. Kwasy te blokują enzymy przenoszące glukozę i poddające ją metabolizmowi. Przy małej aktywności fizycznej białko GLUT – 4 transportujące glukozę do komórek mięśni szkieletowych przestaje działać, co powoduje wzrost poziomu insuliny. Umiarkowana aktywność fizyczna pozwala regulować poziom glukozy we krwi oraz zachować uregulowany poziom insuliny. Ćwiczenia siłowe pomagają organizmowi bardziej płynnie transportować i zużywać glukozę, co ostatecznie poprawia możliwość wykonywania ćwiczeń. Kobiety, które chcą zminimalizować negatywny wpływ insuliny na płodność, powinny połączyć dietę obniżającą poziom insuliny z regularnymi treningami aerobowymi oraz siłowymi.

W okresie przedkoncepcyjnym zaleca się całkowite wyeliminowanie używek z diety przyszłej mamy. Zaburzeniami mającymi związek ze spożywaniem alkoholu przez kobiety są zakłócenie dojrzewania, zaburzenie miesiączkowania, rak piersi i bezpłodność. Działa on niekorzystnie na mózg, przysadkę, jajniki oraz może zaburzać działanie hormonów odpowiedzialnych za rozwój i funkcjonowanie systemu reprodukcyjnego kobiety.

Kolejną używką niewskazaną w okresie okołokoncepcyjnym jest palenie tytoniu. Zasadnym wydaje się zrezygnowanie z tego niezdrowego nałogu ponieważ, ”płodność osób regularnie palących tytoń wynosi około 70 % płodności osób niepalących, a zależność ta jest proporcjonalna do liczby wypalanych papierosów”. Narażenie na składniki dymu tytoniowego prowadzi do zaburzenia transportu komórki jajowej przez światło jajowodu, wpływa niekorzystnie na przebieg fuzji gamet, osłabia dynamikę podziałową wczesnego embrionu a także zaburza implantację jaja płodowego w macicy.

mgr inż. Katarzyna Krupińska

Literatura:

Bień A. 2013, Dieta a zdrowie prokreacyjne. Samodzielna Pracownia Umiejętności Położniczych Uniwersytet Medyczny w Lublinie 2013 s. 28-29.

Błaszczyszyn M. Dieta płodności. W zgodzie z naturą, 2010, Oficyna Wydawnicza INTERSPAR, Warszawa

Hajduk M. 2012 Wpływ masy ciała na płodność u kobiet. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2013, tom 8, nr 3 str. 93-97

Homan G.F., Davies M., Norman R. The impact of lifestyle factors on reproductive performance in the general population and those undergoing infertility treatment: a review. Hum Reprod Update 2007(3): 209 – 223

Moskalewicz J. 2007, Problemy zdrowia prokreacyjnego związane z konsumpcją alkoholu. Alkoholizm i Narkomania 2007, Tom 20: nr 1, 55 – 63

Skowrońska B, Fichna M, Fichna P. 2005, Rola tkanki tłuszczowej w układzie dokrewnym. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2005, tom 1, nr 3, str. 21 – 29

Wickiewicz D, Zimmer M.: Otyłość a problem niepłodności u kobiet. Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom I, 2008, 2, 138 – 140