Co to jest histamina?
Histamina jest hormonem wytwarzanym w organizmie ludzkim z aminokwasu dostarczanego z pożywieniem- histydyny. Jej produkcja zachodzi w wielu miejscach, a najwyższe stężenia obserwuje się w płucach, skórze, błonie śluzowej nosa i żołądka. W ciele człowieka spełnia ważne funkcje takie jak: przyspieszenie gojenia się ran, współdziałanie z innymi hormonami, regulowanie napięcia mięśni, pośredniczenie w rozwoju reakcji alergicznych- to ona wywołuje napady kichania i kaszlu, łzawienie, swędzenie, pieczenie oczu, lub zaczerwienienia i świąd na skórze.
Czym jest nietolerancja histaminy?
Nietolerancja histaminy nazywana pseudoalergią spowodowana jest najczęściej brakiem lub osłabieniem aktywności oksydazy diaminowej (DAO)- enzymu, który rozkłada histaminę. W efekcie nierozłożony hormon odkłada się w nadmiernej ilości i dostaje do krwiobiegu przez błonę śluzową jelita wywołując objawy przypominające alergię. Zakres objawów waha się od łagodnych, powodujących jedynie dyskomfort pacjenta, aż do zagrażających życiu, wymagających natychmiastowej pomocy medycznej. W najczęstszych przypadkach są to:
Migreny i bóle głowy
Objawy skórne- wysypki i zaczerwienienia
Nudności
Bóle brzucha
Biegunka
Dolegliwości żołądkowo- jelitowe
Zaburzenia snu
Zaburzenia rytmu serca
Astma oskrzelowa
Do takich reakcji u osób wrażliwych na histaminę dochodzi już po przyjęciu niewielkiej jej ilości z pokarmów: od 5 do 10 mg. Przy przyjęciu większej ilości może dojść do znacznego zaostrzenia objawów, a nawet zatrucia, które może skończyć się w skrajnych przypadkach wstrząsem anafilaktycznym lub śmiercią.
Diagnostyka nietolerancji histaminy
Pierwszym krokiem powinien być wywiad lekarski/żywieniowy pod kątem objawów, charakterystycznych dla nietolerancji histaminy. Oprócz tego cenna jest też obserwacja organizmu i jego reakcji po spożyciu różnych pokarmów- szczególnie tych bogatych w histaminę. Za pomocą testów alergicznych można wykluczyć alergię IgE zależną, w której histamina jest mediatorem. Natomiast kluczowym testem służącym do diagnostyki nietolerancji histaminy jest badanie poziomu enzymu DAO w surowicy krwi. Badanie to można wykonać w każdym laboratorium.
Konieczna jest także konsultacja z lekarzem, który stwierdzi, czy wystarczy zastosować dietę o niskiej zawartości histaminy, czy trzeba będzie uzupełnić niedobór enzymu DAO w organizmie przez przyjmowanie specjalnych preparatów. Taka terapia powinna całkowicie rozwiązać problem w przypadku nietolerancji nabytej.
Co może zaburzać pracę enzymu rozkładającego histaminę?
Nietolerancja histaminy może być zarówno wrodzona jak i nabyta. W przypadku nietolerancji wrodzonej dotyczy to najczęściej wad genetycznych, natomiast przy nietolerancji nabytej ma to często związek z różnymi chorobami, które mogły wpłynąć na aktywność enzymu rozkładającego histaminę
Do najczęstszych nieprawidłowości funkcjonowania oksydazy diaminowej (DAO) wymienia się zaburzenia genetyczne, związanie z niedoborem tego enzymu. Leczenie w tym wypadku polega na podawaniu enzymu z zewnątrz lub restrykcyjnym przestrzeganiu diety niskohistaminowej. Czasami predyspozycje genetyczne uwalniają się pod wypływem jakiegoś bodźca. Może być to np. długotrwały stres, niedobory witamin lub towarzyszące choroby. Dlatego nietolerancja histaminy może pojawić się w każdym wieku.
Oprócz tego istnieje sporo sytuacji w których może dojść do zaburzeń w rozkładaniu histaminy i niedoboru enzymu DAO. Obserwuje się to szczególnie podczas fazy aktywnej chorób zapalnych, takich jak infekcje przewodu pokarmowego oraz choroby zapalne jelit, a także zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego (SIBO). W związku z tym, że największa kumulacja DAO znajduje się w komórkach jelit, warto zaznaczyć, że dbanie o zdrowe jelita w istotny sposób wpływa na zmniejszenie objawów pojawiających się przy nietolerancji histaminy, ponieważ zdrowa, szczelna bariera jelitowa przyczynia się do obniżenia ilości wchłanianej histaminy z przewodu pokarmowego do układu krwionośnego.
Blokadę enzymu może powodować również zbyt niska podaż składników odżywczych wspomagających działanie diaminoksydazy.
Do takich składników należą:
Witamina B6
Witamina C
Miedź
Cynk
Dlatego tak ważne jest aby codzienna dieta była różnorodna i dostarczała odpowiednie ilości witamin i składników mineralnych.
Możliwości terapii nietolerancji histaminy.
Dostępne obecnie kuracje i sposoby leczenia stanowią dla wielu osób z nietolerancją histaminy prawdziwe ułatwienie, ponieważ jeszcze kilka lat temu dla takich pacjentów istniała tylko jedna możliwość terapii- unikanie produktów spożywczych i leków zawierających histaminę. Na dzień dzisiejszy dieta antyhistaminowa nadal stanowi podstawę leczenia, jednak dodatkowe możliwości w postaci leków farmakologicznych pozwalają na prowadzenie życia w dużym stopniu wolnego od dolegliwości związanych z histaminą, ponieważ nie zawsze zmiana sposobu odżywiania wystarczy, aby rzeczywiście pozbyć się dolegliwości.
Obecnie istnieją różne metody leczenia farmakologicznego nietolerancji histaminy. Jednym z takich sposobów są leki antyhistaminowe, które blokują receptory komórkowe dla histaminy przez co uniemożliwiają rozprzestrzenianie stanu zapalnego. Blokery histaminy mogą oddziaływać na różne tkanki w zależności od tego, na który receptor działa lek. Badania wykazały, że działanie histaminy powstaje na skutek pobudzenia 4 receptorów histaminowych (H1, H2, H3, i H4). Blokery receptorów H1 i H4 są stosowane przy hamowaniu reakcji alergicznych. Blokery H2 hamują wydzielanie soku żołądkowego i są stosowane przy leczeniu wrzodów żołądka i dwunastnicy. Blokery H3 są stosowane w chorobach neurologicznych, ponieważ blokują działanie histaminy w układzie nerwowym.
Innym sposobem jest suplementacja enzymem DAO: zawarty w kapsułkach enzym pochodzi z narządów zwierzęcych i odpowiada diaminooksydazie wytwarzanej przez organizm ludzki. W zależności od masy ciała na 15–20 minut przed posiłkiem zażywa się 2–3 kapsułki. Należy je przy tym połknąć w całości, a nie rozgryzać, aby ich zawartość mogła wywrzeć optymalne działanie w jelicie. Kapsułki DAO nie tylko rozkładają nadmiar histaminy, ale też aktywują układ enzymatyczny, by mógł lepiej spełniać swoje funkcje. Osiąga się to dzięki temu, że kapsułki zawierają także koenzym B6 i miedź. U wielu pacjentów zaobserwowano, że połączenie leków przeciwhistaminowych i kapsułek DAO jest efektywniejsze niż podawanie tylko jednego z tych preparatów. Pozwala im to znosić większe ilości histaminy, kiedy preparaty zażywane są odpowiednio wcześnie przed posiłkiem.
Jeszcze inną metodą terapii jest zażywanie kwasu kromoglikanowego, który pozwala ograniczyć poziom histaminy w tkance oraz uwalnianie tej substancji. Szczególnie pozytywnie wpływa w przypadku migreny, atopowego zapalenia skóry, bólów brzucha i wzdęć.
Oprócz wyżej wspomnianych sposobów skuteczne jest również suplementowanie konkretnych witamin i składników mineralnych. Należą do nich: witamina B6, która jest kofaktorem DAO i stymuluje jego aktywność, witamina C, która obniża poziom histaminy we krwi, cynk który ma właściwości antyalergiczne i antyzapalne co ogranicza aktywność histaminy, a także mangan istotny w aktywacji enzymu DAO.
Zalecenia dietetyczne w nietolerancji histaminy
W leczeniu nietolerancji histaminy zalecana jest ścisła dieta eliminacyjna polegająca na niespożywaniu produktów bogatych w histaminę, a także produktów ją uwalniających z zasobów organizmu, jak również hamujących aktywność oksydazy diaminowej.
Do produktów zakazanych w diecie antyhistaminowej należą:
sery żółte, dojrzewające np. camembert, parmezan, ementaler, ser górski, wszystkie sery z surowego mleka
fermentowane produkty mleczne (jogurty, kefiry, maślanka, kwaśne mleko),
alkohol,
czekolada, kakao
orzechy, zwłaszcza włoskie i nerkowca
produkty kiszone np. kapusta kiszona, ogórki,
warzywa takie jak: szpinak, pomidory, rośliny strączkowe, bakłażany
owoce takie jak: banany, pomarańcze, cytryny, kiwi, truskawki, awokado, ananas, papaja, maliny, czerwone śliwki,
mięso wędzone i suszone, a więc wędliny takie jak: suszona dojrzewająca szynka, kiełbasa suszona, salami, a także kiełbasy z surowego mięsa
owoce morza,
ryby o ciemnym mięsie takie jak: makrela, tuńczyk, śledź marynowany, piklingi, łosoś, sardynka
napoje (kawa, herbata, soki warzywne, coca-cola),
słodycze (nugat, czekolada, marcepan, marmolada),
niektóre przyprawy (cynamon, curry, pieprz, oregano, papryka, kminek, bazylia, liść laurowy, ziele angielskie, rozmaryn, estragon, kurkuma, gałka muszkatołowa, curry),
pieczywo drożdżowe oraz wszelkie produkty zawierające drożdże
Produkty dozwolone:
mleko oraz przetwory takie jak: śmietana, twaróg, ser ricotta, maślanka, twarożek ziarnisty, jogurt naturalny, mozzarella,
wszystkie zboża i produkty z ich udziałem, oprócz pszenicy,
warzywa (oprócz zakazanych) i potrawy z ich udziałem, takie jak: marchew, cukinia, brokuły, kalafior, kapusta, buraki, dynia, cebula, rzodkiewki, ogórek, por, czosnek, kukurydza, szparagi, papryka, sałata (różne rodzaje), boćwina
owoce (oprócz zakazanych) i przetwory z ich udziałem: jabłka, figi, grejpfrut, winogrona, mango, gruszki, rabarbar, arbuz, jagody czarne, wiśnie, czarne porzeczki, melony, mango, liczi
wszystkie świeżo ugotowane mięsa (oprócz wieprzowiny)
jaja,
masło i naturalne oleje,
wszystkie przyprawy, oprócz zakazanych,
cukier, miód, syrop klonowy i kukurydziany, słodziki,
proszek do pieczenia, żelatyna, soda oczyszczona,
ryby białe (świeże lub mrożone): dorsz, sandacz, sola, czarniak, gładzica, morszczuk, wątłusz,
migdały, mak, kokos, kasztany jadalne
ziemniaki, ryż, kukurydza, orkisz, quinoa, amarantus,
U różnych osób inna dawka histaminy w zależności od ich stopnia wrażliwości może wywołać objawy. Przyjmuje się, że u osób wrażliwych pseudoalergiczne objawy może wywołać dawka od 5 do 10 mg, a im dawka ta będzie wyższa, tym symptomy bardziej nasilone.
Poniżej przedstawiono zawartość histaminy w popularnych produktach:
Produkt spożywczy Zawartość histaminy
Makrela mrożona 1–20 mg/kg
Makrela wędzona 1788 mg/kg
Dorsz świeży 2-77 mg
Wołowina świeża 2,5 mg/kg
Ser Gouda 10–900 mg/kg
Ser Cheddar 0–2100 mg/kg
Ser Camembert 10-600 mg/kg
Mleko UHT 0,8 mg/kg
Jogurt naturalny 2,1 mg/kg
Dojrzewająca kiełbasa 650 mg/kg
Kapusta kiszona 0–229 mg/kg
Szpinak 30–60 mg/kg
Ketchup 22 mg/kg
Białe wino 0–10 mg/l
Czerwone wino 0–30 mg/l
Piwo 0–17 mg/l
Szampan 670 mg/l
Źródło: Maintz L., Novak N., Histamine and histamine intolerance, „The American Journal of Clinical Nutrition” 2007.
Podsumowanie
Nietolerancja histaminy stanowi mało znaną dolegliwość skutkującą poważnymi objawami, mylnie interpretowanymi jako alergia pokarmowa. Szacuje się, że prawie 1% społeczeństwa wykazuje skłonność do nietolerancji histaminy. Podstawową i nieuniknioną terapią u osób z nietolerancją jest stosowanie diety antyhistaminowej z którą związane są duże ograniczenia, dlatego istnieje potrzeba dalszych badań i tworzenia nowych środków i sposobów zwalczania pseudoalergii.
Opracowała: Paulina Postrożna
Bibliografia
Steigenberger H. Dieta antyhistaminowa. Wydawnictwo Lekarskie PWZL, Warszawa 2010.
Kacik J., Wawrzyniak A, Rakowska M., Kalicki B. Objawy pseudoalergii a zaburzenia metabolizmu histaminy. Pediatria i Medycyna Rodzinna. 2016; 12 (3): 234-241.
Nesterenko S. Histamina a niebezpieczne alergeny. Wydawnictwo Vital, Białystok 2019.
